İlçe merkezinin doğusunda 220 mt rakımda etrafındaki çam ve meşe ormanlarının arasında yer alan bir vadi köyüdür. Doğusunda İncirli, batısında Ebeköy, kuzeyinde Köprühisar be güneyinde de Gökçesu ve Günece ile komşudur. Yenişehir merkezinden yaklaşık 12 km uzaklıkta bulunan Çamönü köyüne Bilecik ana asfaltını takip ederek 10. km.den itibaren sağa, güney yönüne sapılarak yol 2km kadar takip edilerek ulaşılabilir. Köy kaynağı Uludağ’da olan ve Bilecik’in Osmaneli ilçesinde Sakarya Nehri’ne karışan halk arasında Kocasu olarak bilinen Göksu Nehri’nin hemen kenarında kurulmuştur.
Köyün tarihi oldukça eskiye dayanmaktadır. Osmanlının bölgeye yerleşmesinden çok önce bir Bizans yerleşimi olan köy arazisi zaman içerisinde boşalmış Osman Gazi döneminde bölgenin Türkleşmesi sırasında yeniden kurulmuştur. Köy; yazılı kaynaklarda ve belgelerde “Rüstem” olarak geçmektedir. Sadece 1530 tarihli tahrir defterlerinde “Şehabettin” olarak adlandırılan köy 1573 yılına ait diğer bir belgede de “Rüstem” olarak kayıtlıdır. İlk kurulduğu yıllarda “Rüstem olarak adlandırılan köyün ismi zaman içerisinde halk arasında “Rustum” hatta yöresel şive ile de “Urustum” olarak anılmaya devam edilmiştir.
Köyün adının Orhan Gazi döneminde İznik Medresesi müderrislerinden Hoca Rüstem’den geldiği[i] konusunda varsayımlar varsa da Osman Gazi’nin silah arkadaşlarından Rüstem Bey’den geldiği de söylenmektedir.[ii] 1290 sonrası Osman Gazi’ye katılan Rüstem Bey ve aşireti Yarhisar ve Köprühisar arasında bugünkü Çamönü Köyü’nün üstündeki sırtlarda terkedilmiş bir Bizans köyüne ve civarına yerleşmişti. Buradan sık sık Köprühisar Kalesi’ne akınlar düzenleyen Rüstem Bey 1299 senesinde düzenlediği bir akın sırasında şehit düşerek vasiyeti üzerine bugünkü köyün bulunduğu Kocasu Deresi kenarına gömülmüştür. Köy ise kurulduğu ilk yıllardan 1800’lü yıllara kadar söz edilen sırtlarda yaşamış ve bu tarihten itibaren de kurucuları Rüstem Bey’in mezarının yakınına taşınmışlardır.[iii] Mezarı halen burada olup köylülerce korunmaktadır.
Yerli bir manav köyü olan Çamönü köyünün ismi 1964 yılına kadar Rustum olarak anılmıştır.[iv] Bu tarihte Rustum ismini Rus ile ilgili bir isim sanan bazı kimseler[v] köyün adını arazisinde sıklıkla bulunan çam ağaçlarına izafeten “Çamönü” olarak değiştirilmesine karar vermişlerdir. Köyün isim değişikliği köyde bu tarihte daha kabul görmemiş ve hala halkına “Rustumlu” köyün adına da “Rustum” denmektedir ve bu isimleri kullananlar çoğunluğu teşkil etmektedirler.
Köyde bulunan tarihi cami ve hamam yakın zamanlara kadar ayakta olsa da maalesef günümüze kadar ulaşamamıştır.
Caminin yapım tarihi ve taptıranı bilinmemektedir. H.1327 (M.1909/1910) tarihli bir belgeye göre camiye ait vakıf mütevellisi Ali Onbaşı oğlu Ebubekir gözükmektedir.[vi]Dikdörtgen planlı ve düz tavanlı olan cami kübik kaideli ve silindirik gövdeli tek şerefeli bir minareye sahipti.[vii]
Hamam ise yakın zaman kadar harap durumda bulunmaktaydı. Yapım tarihi ve yapımcısı bilinmemektedir. Doğu-batı doğrultusunda art arda sıralanmış kare planlı ve tromp geçişli eş boyutlardaki iki mekândan oluşmakta idi. Yapının duvarları moloz, üst örtüsü ise tuğla ile işlenmişti.[viii]
Yenişehir ve çevresinde Rustum ismi anıldığında “rustumun kelleri” tabiri çokça bahsedilmektedir. Bu konu ile ilgili köylülerin anlattıkları ise oldukça ilginçtir.
Bir zamanlar askerlik çağına gelen köyün gençlerinin hemen hemen hepsinin saçları dökülüyormuş. 19-20 yaşlarında pırıl pırıl gençler ama neredeyse birçoğu saçsız. Hal böyle olunca askere de alınmamaktaymışlar. Bu olay çevrede yayılıp gitmiş. “Rustumun kelleri” deyimi çevrede ağızdan ağıza yayılmış. İşin aslı ise yıllar sonra köyde yapılan bir araştırmada ortaya çıkmış. Kelliğin sebebi hamamın suyu imiş. Hamama gelen kaynak su değiştirildiğinde kellikte ortadan kalkmış. Ama halk diline yerleşen deyim baki kalmış.[ix]
1895 ve 1908 yıllıklarına göre 48 hane nüfusa sahip olan köyde, 1927 yılı nüfus sayımına göre 56 hanede 245 yaşamakta idi. 1990 yılında 379 olan nüfus, 1997 yılında 333 ve 2021 yılında da 223 kişiye gerilemiştir. Genel geçimi tarıma dayalı olan köy son yıllarda özellikle genç nüfusunu ilçe merkezinin yanı sıra Bursa ve Bilecik’e göç vermektedir.
[i] Raif Kaplanoğlu, Bursa Ansiklopedisi I (Yer Adları), Avrasya Etnografya Vakfı Yayını, Eylül-2001, s.61.
[ii] Mehmet Göktekin, Osman Gazi ve Yenişehir, yayınlanmamış kitap çalışması, c.1, s.134.
[iii] Mehmet Göktekin, a.g.e.
[iv] Burcu Bayram, Uludağ Üniv. İktisadi ve İdari Bil. Fak. İktisat Bl. Bursa-2001.
[v] Mehmet Göktekin, a.g.e., s.166.
[vi]Fatma Melek Arıkan, “Periphery”inTheHeartlands: Yenişehir And İznik 1863-1909, Doktora Tezi (İngilizce), Sabancı Üniv., Ocak-2018, s.340
[vii]Yılmaz Akkılıç, Bursa Ansiklopedisi, Bursa Kültür ve Sanat Yayınları, 2002, c.2., s.472.
[viii]Türkiye Vakıf Abideleri ve Eski Eserler IV., Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, s.622.
[ix] Özdemir Şarman, Bursa Yenişehir 1301-2001, Minevra Ofset-2001, s.30.
