Yenişehir Osman Gazi Tarafından Kurulmuş Bir Şehirdir
Osman Gazi Karacahisar, İnegöl gibi kaleleri fethetmesinin ardından beyliğin bölgede egemen hale gelebilmesi amacıyla Köprühisar üzerine fetihler planlamış lakin defalarca muhasara altına alınan Köprühisar kalesi fethi gerçekleşememişti. Oysa Osman Gazi için Köprühisar’ın ele geçirilmesi ileride planlanan İznik ve Bursa fetihleri için oldukça önemli ve gerekli idi.
Köprühisar kalesi o dönemin en önemli ticaret yolu olan İpek Yolu üzerinde yer almasının yanında İznik ve Dimboz’dan gelen yolların birleştiği Göksu nehrinin üzerinde bulunan çok stratejik bir köprünün yanında yer almaktaydı.
Defalarca muhasara edilen Köprühisar kalesinin fethinin gecikmesi Osman Gazi’nin planlarını da değiştirdi. İznik ve Bursa’nın zaptı için yeni planlar yapan Osman Gazi, Köprühisar’ın batısında bulunan verimli bir ova olan bölgede yeni bir şehir inşa etmeyi tercih etti. Böylelikle verimli bir ova olmasının verdiği etkiyi de alarak İznik ve Bursa kuşatması için kilit nokta da yer alan ovada bir şehir kurarak adını da bizzat kendisi “Yenişehir” olarak koydu.
Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulması özellikle Bilecik, İnegöl, Yarhisar fetihleri ile birlikte düşünüldüğünde devlet olabilme geleceğinin bir dönüm noktasını teşkil eder.
Yenişehir’in kuruluşu erken dönem Osmanlı kroniklerinde de aynı bu şekilde anlatılmaktadır. Konu hakkında Aşıkpazade; “Kayınpederi Edebalı'ya Bilecik'in gelirlerini tımar olarak verdi. Sonra hanımını Bilecik'te babasıyla bıraktı, kendisi Yenişehir'e gitti. Yanında Allah için çarpışan ve savaşan yiğitlere evler yaptırdı. Orada durakladı. Oranın adını Yenişehir koydular.[i]” derken Neşri ise eserinde; “…Kendi Yenişehir’e varıp oraya taht kurdu. Burayı karargâh edindi. Yeni yurt seçti. Yanındaki gazilere evler yapıverdi. Burayı mamur etti. Ondan ötürü oraya Yenişehir dendi.[ii]” demektedir. Necib-‘Arif’deMir’at’ül Edvar adlı eserinde Yenişehir’den bahsederken; “Kasabada saraylar, evler, hanlar, hamamlar yapmayı emretti”[iii] demektedir.
Erken dönem Osmanlı müverrihlerinin tamamı Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulan bir şehir olduğu konusunda hem fikirdirler. Bugün hala Osmanlı Devleti’nin kuruluş yılları hakkında birçok konu tartışmaya açık ve birçok konu birçok kaynakta farklılıklar göstermesine rağmen Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulmuş bir şehir olması kaynakların konuya bakış açısındaki bütünlüğünden dolayı kesin bir bilgi olarak kaydedilmektedir.
Osman Gazi’nin Yenişehir’i sıfırdan kurmasının tamamen stratejik bir karar olduğunu belirtmiştik. Henüz Selçuklu’nun bir uç beyi iken ileride gerçekleştireceği planlarının, kuracağı beyliğin temellerinin atılması amacı doğrultusunda oldukça önemli bir dönüm noktası olan Yenişehir’in kurulması beraberinde devlet olma icaplarının gerekliliklerini de getirmişti.
Şehrin kuruluş kararı ile şehirde oluşan imar faaliyetleri, fethedilen toprakların örgütlenmesi, bürokratik işlerin kontrol edilmesi, devlet işinde çalışacak memur, zanaatkâr ve çiftçilerin bir nizam içinde çalıştırılması ancak bir merkezden mümkün olabilirdi.
Şehrin kurulması ile birlikte o güne dek yarı göçer konumda yaşayan Osmanlı artık devlet olmanın gerekliliklerini de gerçekleştirmeye başlamıştı. Yerleşik düzene atılan ilk adımlar Yenişehir’de oldukça hızlı bir yapılaşmaya da sahne olmaya başladı. Yanında ki gazilere kılıç hakkı olarak verilen toprakların yanına çevre Türk boylarından da insanlar şehre göç ediyordu.
Kuruluş aşamasında Osman Gazi’nin en önemli düsturlarından olan adalet anlayışından dolayı Yenişehir’e sadece Müslümanlar değil etraf yerleşimlerden Ermeni ve Rum’lar da göçler etmeye başlamıştı. Kısa zamanda kalabalıklaşan Yenişehir çevrenin gerek sosyal gerekse de ekonomik anlamda en önemli şehirleri arasında gösterilmeye başlanmıştı. Yenişehir nüfusunu arttıran etkenlerden biride savaşçıların burada toplanmalarıydı. Akınlara ve baskınlara hazırlık ovada yapılıyordu. Ovanın konumu bu yönden oldukça uygundu.
Gün geçtikçe kalabalıklaşan Yenişehir cuması kılınır, pazarı kurulur bir şehir olurken devletin kurucu beyi Osman Gazi’nin ikametgâhı da oldu. Yenişehir’e yerleşme kararı alıncaya dek Söğüt’te ikamet eden Osman Gazi planladığı Bursa ve İznik fetihlerini buralara uç olan Yenişehir’den yapabilmek için Yenişehir’i mesken nokta olarak tercih etti. Osman Gazi tarafından ikametgâh olarak seçilen şehir devlet merkezi yani yeni kurulan devletin ilk başkenti oldu. Devam edecek
Bey Sarayı kompleksinin bulunduğu ve bugün dahi Sarayönü Mevkii olarak anılan mevkiinin şehir planında gösterilmesi (Kaynak: Sezai Sevim, Yenişehir’in Kuruluşu ve Başkent Yenişehir Hakkında, Tarihten Günümüze Yenişehir Sempozyumu Bildiri Kitabı, Uludağ Üniversitesi Yayını, 2013-Bursa, s.31
