Yenişehir ilçesinin kuzey tarafında Yenişehir-İznik karayolunun5. km’sinden yaklaşık bir km anayolun sağında ortalama 350 mt rakımda konumlanmıştır. Arazi yapısı olarak sırtta kurulmuş olan Alaylı Köyü’nün doğusunda Çelebiköy ve Aydoğdu arazileri yer alırken, batı kısmında Kozdere, güneyinde Afşar ve kuzeyinde de Mecidiye ve Derbent arazileri yer almaktadır.
Köyün isminin kökeni konusunda köy halkında; bir zamanlar Alay büyüklüğünde askeri bir birliğin bu köyün topraklarında konaklamasının ardından “Alaylı” ismini aldığı inancı yaygındır. Oysa ilk zamanlarda Şehzade Süleyman Paşa’nın vakıf mülkü olan köyde önce çiftlikler kurulmuş zaman içerisinde bu çiftlikler dağılmış 15. yüzyılınsonu veya 16. yüzyılın başında ise köy bir alay beyine tımar olarak verilmiştir.(1)Bu tarihlere ait belgelerde ise müsellem piyade köyü olarak geçmektedir.(2)Alaylı isminin de buradan geldiği varsayılmaktadır. Alay Beyi veya varislerinin zamanında yarıcı ve ırgatların olan köye 18. asır sonlarında Türkmenlerin gelip yerleşmesi sonucu çiftlik olarak geçen bu mezra tamamen köy haline gelmiştir. Zira 1539 tarihli bir tahrirat defterinde köy bir mezra olarak geçmektedir.(3)
Köylülerce, köyün güney doğusunda Erenler Tepesi olarak adlandırılan köyü kurduğu sanılan bir kişinin yatırı olduğu inanılmaktadır. Ayrıca Cevizlik denen mevkide Roma dönemine ait tarihi kalıntılara rastlanmaktadır.
Yerli köyü olan Alaylı’da tescilli tarihi bir caminin yanı sıra daha sonra yapılan ve hâlen kullanılan büyükçe bir cami daha bulunmaktadır. Eski cami 2011 yılında Kültür Envanterince tescillenmiştir. Özellikle blok taşlar üzerine tuğla ile yapılmış orijinal minaresi çok güzeldir. Şerefe altında bir sıra turkuaz çinisi vardır. Fakat maalesef terkedilmiş ve bakımsız bir haldedir. Söz konusu bu caminin H.1327 (1909/1910) yılı vakıf belgesinde Osman Bin Hacı Hasan’ın vakıf mütevellisi olduğu gözükmektedir. (4)
Kurtuluş Savaşı döneminde oldukça hareketli bir zaman yaşayan Alaylı toprakları 33. Süvari birliğinin Yunan ordusuna karşı verdiği mücadelelere ev sahipliği yapmışlardır. 25 Temmuz 1921 günü bölgedeki Yunan Tümeni’ne bağlı birlikler tarafından yakılan köy(5) Milli Mücadelenin zor günlerini yaşamıştır.
1895 ve 1908 yıllıklarına göre 33 hane nüfusu bulunan köy,1927 yılı kayıtlarına göre 262 nüfusa sahip iken, 1990 yılında 293, 1997 yılında 293 nüfusa sahiptir. 2021 yılı nüfus sayımına göre ise köyde 185 kişi yaşamaktadır.
Köyün en önemli gelir kaynağı başta tarım olmakla beraber aynı zamanda hayvancılıktır. Alaylı köyü gelenek ve göreneklerine bağlı bir köydür. Düğün, nişan, asker uğurlama, misafir ağırlama adetlerini hâlâ sürdürmektedirler. Bayramlarda cami avlusundaki bayramlaşmalara tüm köy halkı katılmaktadır.
Dip Notlar;
(1) – Mehmet Göktekin, Osman Gazi ve Yenişehir, 1. Cilt, yayımlanmamış kitap çalışması, s. 187.
(2) – Raif Kaplanoğlu, Bursa Ansiklopedisi I (Yer Adları), Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, Eylül-2011, s.20.
(3) – Raif Kaplanoğlu, a.g.e., s.20.
(4) – Fatma Melek Arıkan, “Periphery”inTheHeartlands: Yenişehir And İznik 1863-1909, Doktora Tezi (İngilizce), Sabancı Üniv., Ocak-2018, s.340
(5) – Özden Özgen, “Kurtuluş Savaşı’nda İznik cephesi”, Dokuz Eylül Üniv. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tar. Enst. Yüksek Lisans Tezi, İzmir-2007, s.109
