İznik Nahiyesi Yenişehir Kazasının kuzey kısmını teşkil etmektedir. Nahiye Müdürü Midhat Efendi, Belediye Reisi Mustafa Ragıp Efendi, azalar Mehmet Efendi, Sait Efendi, Ömer Efendi, Mustafa Ağa ve Yorgi Ağa’dır.
Kendi adı ile anılan gölün doğu kıyısında bulunan İznik Yenişehir’e 4, Bilecik’e 12 ve Bursa’ya ise 14 saat mesafededir.
Etrafı bağ ve bahçelerle çevrili olan İznik’in manzarası muhteşem ise de göl kenarındaki bataklıklardan ötürü havası ağırdır. Çeşme ve akarsuları ise çoktur.
İznik eski çağlarda “Nikya” ismiyle meşhur bir şehir idi. Etrafı gayet sağlam surlarla çevrili olup 4 kapısı bulunmaktadır.
Şehir bulunan mamur (onarılmış) ve harap (onarılmamış) halde birçok hayır kuruluşu, bu şehrin Osmanlı Devletinin kuruluş devrinde de büyük bir şehir olduğunu göstermektedir.
Nahiye merkezine bağlı 53 köyü bulunmaktadır. Nahiyede toplam olarak 2.707 hane vardır. Müslüman nüfusu 5.292’si erkek ve 5.218’i kadın olmak üzere 10.510’dur. Rum nüfusu ise 488’i erkek, 556’sı kadın toplamı ise 1.044’tür.
İznik Nahiyesinin toplam nüfusu 11.554’dür. 9 Camisi bulunmaktadır. Bunlardan 3’ü harap haldedir. Camilerin en büyüğü ve güzeli merhum Hayreddin Paşa’nın yaptırdığı Yeşil Camiidir. Bu cami Bursa’daki Ulu Camii gibi yeşil çinilerle kaplıdır.
Bunun dışında şehirde 2 mescit, 2 medrese ve 5 tane de imaret mevcuttur. Nahiyenin merkezi olan İznik Şehri 402 hanelik bir şehirdir. Bu şehirde 1.460 kişi yaşamaktadır. Bu nüfusun 1.187’si Müslüman; geri kalanı ise (293 kişi) Rum nüfustan oluşur. Şehirde 5 han, 4 fırın, 80 dükkân ve 9 kahvehane vardır.
İznik’e bağlı olan köyler; Kumarbaşı, Cedid, Mera, Çakırca, Orhaniye, Boyalıca, Yürekler, Mecidiye, Sultaniye, İskaniye, Karanti, Sarısu, Eski Oran, Hacı Osman, Çandarlı, Tacir, Görmezli, Ömerli, Enikli, Elbeyli, Hisardere, Çalsırak, Oğlişar, Elmalı, Yıldız, Hisarcık, Yegli, Ağlan, Aysira, Çerkeşli, Karadin, Alakaya, Dere, Körüstan, Hoca, Hotaz, Yıldırım, Mustafalı, Müşküre, Lütfiye, Tarağlı, Karpuz- Pınarı, Adliye, Sarı Ağıl Hamidiye, Soğucak, Şarkiye, Yürek İhsaniye, Mahmudiye, Nüzhetiye, Mamuriye, Mesudiye, Osmaniye, Çanak Süleymaniye’dir. (Toplam: 53 köy)
Yarhisar Nahiyesi ise Bilecik Kazasına bağlıdır. Merkez olan köyün yanı sıra 31 köyden oluşur. Toplam 1.483 haneden oluşan nahiyede 3.733 erkek ve 3.764 kadın olmak üzere 7.479 kişi yaşamaktadır. Nüfusun tamamı Müslüman’dır. Nahiyede toplam olarak 24 cami mescit, 18 tane hamam, ve 16 dükkân mevcuttur.
Nahiyenin merkezi olan Akbıyık Köyü Bilecik’e 3 saattir. Akbıyık Köyünde 127 hane bulunmaktadır. Köydeki 560 nüfusun 275’i erkek ve 285’i kadın nüfustur. Köyde bir cami ve bir de vakıf zaviyesi bulunmaktadır. Köyde bir tane ibtidai mektebi (İlkokul) vardır. Bu mektepte toplam olarak 126 kız ve erkek öğrenci vardır. Ayrıca bu köyde 3 tane değirmen mevcuttur. Havası gayet hoş olup, manzarası ferahlık vericidir.
Yarhisar’a bağlı olan köyler; Dömez, Piramşah, Tekke, İskaniye, Bahçecik, Karaamca, Sekri, Güneyce, Koyun, Sultaniye, Hasandere, Elmabahçe, Güngeçekri, Kendirli, Ayvacık, Karaağaç, Çavuş, İlyas Bey, Okluca, Kınık, Alpagut, Arkoca, Toprakdere, Südlük, Ulumbe (Çiçeközü), Arpalık, Kara Hasanlar, Hezargrad, Abadice ve Gökçesu’dur. (Toplam; 30 köy)
1899-1900 yılında Ziraat ve Ticaret Odası Azaları: Nuri Efendi, Hacı Ömer Efendi, Mahmut Ağa, Kostan Ağa. Fahri Katip Mehmet Kamil Efendi’dir.
1900-1901 de Ziraat ve Ticaret Odası Azaları: Osman Nuri Efendi, Hacı Nazif Efendi, Mahmut Ağa, Kostan Ağa. Fahri Katip Mehmet Kamil Efendi’dir.
1901-1902 yılında Ziraat ve Ticaret Odası Azaları: Osman Nuri Efendi, Hacı Nazif Efendi, Mahmur Ağa, Kostan Ağa. Fahri Katip Mehmet Katip Efendi’dir.
1902-1903 de Ziraat ve Ticaret Odası Reisi: Münhal (Boş) Azalar; Osman Nuri Efendi, Hacı Nazif Efendi, Mahmut Ağa, Nüfus Memuru Ali Osman Efendi, Kostan Ağa. Fahri Katip Mehmet Kamil Efendi’dir.
1903-1904 yılında Ziraat ve Ticaret Odası Reis: Münhal (Boş) Azalar; İdare Meclisi azasından Edhem Bey, Hacı İsmail Efendi, Hasan Efendi, Hacı Emin Efendi’dir.
1904-1905 de Ziraat ve Ticaret Odası Reis: Münhal (Boş) Azalar; Edhem Bey, Hacı İsmail Efendi, Hasan Efendi, Hacı Emin Efendi’dir.
1905-1906 yılında Ziraat ve Ticaret ve Sanayi Odası Reisi; Kaymakam Mehmet Tevfik Efendi, Azalar; Edhem Paşa, Hacı Nazif Efendi, Hacı İsmail Efendi, Hüseyin Ağa, Hacı Emin Efendi, Hoseb Ağa. Katip ise Mehmet Kamil Efendi’dir.
1906-1907 de Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası Reisi: Kaymakam Mehmet Tevfik Efendi, Azaları; Edhem Paşa, Hacı Nazif Efendi, Hüseyin Ağa, Emin Efendi, Hacı İsmail Efendi, Hoseb Efendi’dir. Odanın üçüncü katibi ise Abdurrahman Nafiz Efendi’dir.
————————————–
1906/1907 yılında Yenişehir’in genel durumu; merkez ve köylerinde 3 kilise, 26 hamam, 18 han, 300 dükkân, 10 fırın, 8 debbağhane, 80 kahvehane ve 6112 hane vardır. Kaza ahalisi genellikle çiftçi olduğundan, önemli sanayisi yoktur. Arazisi gayet verimli olup, en çok buğday, arpa, mısır, koza mahsulü ve yeterli miktarda susam, yulaf, çavdar, patates, ve az miktarda afyon yetiştirilir.
İhtiyaç fazlası olan tarım mahsulatı tümüyle Bursa ve Gemlik’e sevk olunur. Yıllık yaklaşık olarak 150.000 kile buğday, 70.000 kile arpa ve 70.000 kile mısır ihracatı vuku bulur.
Yenişehir Kazası sınırları içersinde fabrika bulunmamak hasebiyle koza mahsulü Bursa, Bilecik ve İnegöl fabrikalarında işlenir. Genel olarak ihracatının toplam miktarı 6.130.000 kuruş civarındadır.
1906/1907 de İlçe Kaymakamı Mehmet Tevfik Bey, Belediye Reisi Edhem Paşa, azalar Emin Efendi, Ali Ağa, Hacı Hüseyin Ağa, Hüseyin Ağa, Şemakizade Ahmet Ağa ve Kalos Efendi’dir.
Yenişehir kazası, merkez vilayete takriben 55 kilometre uzunluğunda bir şose ile bağlıdır. Fevkalade kuvvetli inbat rüzgarını alan bu ovanın ortasında 1326’sı İslam hanesi, 86’sı gayr-i müslim hanesi olmak üzere toplam 1412 hane ve 6000 nüfusa sahiptir.
Kasabada Sultan Orhan Gazi Hazretlerinin bina ve inşa buyurmuş oldukları Camii Kebir (Ulu), Cedid (Yeni) Mahallesinde Sinan Paşa tarafından inşa ettirilmiş camii şerif ve havalisinde vaktiyle mevcut bulunan imaret için zahire konulmasına mahsus anbar ve yine bu civarda birer mekteb, imaret ve fırın vardır.
Balıbey Mahallesinde Balıbey Camii Şerifi ve büyük bir kervansaray bulunmaktadır. Suk Mahallesinde Voyvoda Camii Şerifi ve yakınında 10 odadan oluşan bir medrese vardır.
Kayseriyye Mahallesinde bir cami ve dershane ile Süleyman Paşa’nın adını taşıyan 25 odalı bir medrese vardır.
Kagir bir kubbenin üzerinde bulunan Baba Dergahıyla bitişiğindeki bir cam-i şerif ve kasabaya on beş dakika mesafede Reyhan Paşa türbesi ve mescid-i şerifi de mezkur mahallede bulunan eski eserlerdendir.
Selami Mahallesinde ise bir Kadiri ve bir de Halveti Tekkesi vardır. Aynı şekilde Cami-i Kebir Mahallesinde de bir Kadiri bir de Halveti tekkesi bulunmaktadır. Genç Baba Türbesi de Cami-i Kebir Mahallesinin sair yapılarındandır.
Çarşı içerisinde Sükkari Baba türbesi yer alır. Kasaba içerisinde Çifte Yeni Hamam ve Baba Hamam namında iki hamam ile Köprühisar Köyündeki bir kervansaray mevcut olup bunların hepsi eski eserlerden sayılır.
Gaip Erenler Mahallesi’nde Sarı Hacı Halil Ağa Camii ve Medresesi ile Çayır Mahallesinde Şemaki Cami ve Medresesi, Nüsuh Bey Mescidi, eşraftan Ethem Paşa ve Demirci Hasan Ağa tarafından inşa ettirilmiş iki baba cami önemli hayır kurumlarındandır.
Baba Sultan Mahallesi’nde ise Osmanlı Devleti’nin şanına yakışır bir tarzda inşa ettirilen ve 20 odası bulanan yarı kagir 1 hükümet konağı, 1 rüştiye mektebi ile 4 ibtidai mektebi dahi kasabanın mütemmim cüzlerindendir. Devam edecek
